Hệ hô hấp được chia ra thành : hô hấp trên và hô hấp dưới . Hô hấp trên từ : mũi , miệng , hầu họng , thanh quản … Hô hấp dưới gồm : phế quản , nhu mô phổi màng phổi . Tuy chia ra như thế nhưng các cơ quan trên liên quan với nhau rất chặt chẽ về mặt giải phẫu , sinh lý chức năng cũng như các bệnh lý mắc phải .
Các bệnh lý hô hấp cấp thường gặp ở người có tuổi : bệnh lý mũi họng cấp tính , viêm phế quản cấp tính , giãn phế quản , viêm phổi , lao phổi ,đợt cấp bệnh lý phổi tắc nghẽn mãn tính …
Ở người có tuổi , các cơ quan trong cơ thể đều giảm chức năng hoạt động , các tế bài lông trụ giảm chuyển động , hệ miễn dịch , hệ thần kinh … cũng giảm các chức năng , vì thế người có tuổi rất dễ bị các bệnh lý đường hô hấp .
Yếu tố nguy cơ
Các yếu tố nguy cơ bệnh lý hô hấp thường gặp ở người có tuổi : hút thuốt lá làm tổn thương nhu mô phổi đưa tới bệnh lý phổi tắc nghẽn mãn tính , làm giảm chuyển động các tế bào lông trụ , làm giảm khả năng bảo vệ , gia tăng nguy cơ nhiễm trùng cũng như nguy cơ ung thư phổi , các bệnh lý nhiễm trùng răng miệng là ổ nhiễm trùng kề cận đưa tới viêm nhiễm đường hô hấp trên cũng như hô hấp dưới . Sự thay đổi thời tiết cũng là yếu tố thúc đẩy các bệnh lý cấp tính ở hệ hô hấp , cũng như bùng nổ các đợt cấp trên nền mãn tính của hệ hô hấp , các yếu tố ô nhiễm môi trường cũng là tác nhân gia tăng các bệnh lý hô hấp … Ngoài ra , các bệnh lý mãn tính ở người có tuổi như : đái tháo đường , tăng huyết áp , tim mạch , suy gan , suy thận … làm thay đổi khả năng bảo vệ của cơ thể , cũng như thay đổi đặc tính cấu trúc vi trùng thường trú trong cơ thể , biến các vi trùng thường trú thành tác nhân gây bệnh .
Triệu chứng nhận biết
Các bệnh lý hô hấp thường có các triệu chứng : chảy mũi , nghẹt mũi , ho , đàm , sốt , đau ngực , lạnh run … Đặc biệt các viêm nhiễm xảy ra ở đường hô hấp dưới thường có các triệu chứng nặng nề : thở dốc , khó thở , lạnh run , sốt liên tục ; thở nhanh và đau ngực ; ho nhiều kèm theo đờm xanh đen và có thể có máu ; đau ngực , nhất là khi ho ; ra nhiều mồ hôi vào ban đêm và sút cân không rõ lí do . Ở người có tuổi , nhiệt độ sẽ không tăng cao như ở người trẻ nên dễ bị nhầm bệnh nhẹ nhưng khi có viêm phổi thì tình trạng tổn thương phổi , suy hô hấp sẽ diễn tiến nhanh hơn và nặng nề hơn , triệu chứng lâm sàng sẽ đi trước các biến đổi tổn thương trên X-quang .
Làm sao chẩn đoán ?
Chẩn đoán các bệnh hô hấp cấp ở người cao tuổi là không khó , các triệu chứng lâm sàng của hội chứng nhiễm trùng , suy hô hấp , viêm long đường hô hấp , sự thay đổi âm phế bào … kết hợp với cận lâm sàng sự thay đổi công thức bạch cầu cũng như các hình ảnh X-quang , CT-scan ngực , nuôi cấy vi trùng , kháng sinh đồ hay huyết thanh chẩn đoán … giúp bác sĩ nhanh chóng chẩn đoán và tiên lượng bệnh nhanh chóng . Tuy nhiên , điều trị các bệnh lý hô hấp cấp tính trên người cao tuổi là điều rất khó do có nhiều các bệnh phối hợp kèm theo , khả năng suy hô hấp nhanh nếu không được xử trí kịp thời và hợp lý .
Về tác nhân gây các bệnh hô hấp cấp thường là do vi khuẩn , các vi khuẩn gram dương , vi khuẩn không đặc hiệu ngoài cộng đồng hay các vi khuẩn gram âm ở môi trường liên quan y tế ; do virus như các vi rus cúm B , cúm A như H1N1 , H5N1 hay các virus khác .
Phòng ngừa và xử trí
Xử trí : khi người cao tuổi có các triệu chứng trên nên đưa ngay đến điều trị tại các cơ sở y tế , bệnh nhân sẽ được chẩn đoán chính xác cũng như xác định các bệnh căn bản kèm theo để có hướng điều trị thích hợp . Thời điểm điều trị càng sớm và thích hợp thì khả năng hồi phục cũng như giảm đi tỷ lệ tử vong càng nhiều .
Phòng ngừa
Thường xuyên rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng , nhất là khi xì mũi , sau khi đi vệ sinh đại – tiểu tiện , trước khi chuẩn bị ăn uống hay chuẩn bị thức ăn .
Không nên hút thuốc lá vì có thể gây phá huỷ phổi , giảm các chức năng hô hấp vốn có của phổi và làm tăng nguy cơ viêm nhiễm và nhiều chứng bệnh nan y khác .
Khi làm vệ sinh nhà cửa hoặc những vùng bụi bẩn nên đeo khẩu trang .
Hạn chế sử dụng máy lạnh hay máy quạt , nếu sử dụng máy lạnh thì nên để nhiệt độ từ 24-250C , không nằm ngay luồng gió của máy lạnh thổi ra . Khi sử dụng máy quạt , không để luồng gió máy quạt thổi thẳng vào mặt làm gia tăng nguy cơ bệnh .
Thường xuyên tập thể dục nâng cao thể lực nhưng không nên tập quá gắng sức , giữ ấm cơ thể khi thời tiết thay đổi , kiểm soát điều trị tốt các bệnh mãn tính sẵn có .
Thường xuyên uống nhiều nước , uống nước đầy đủ giúp tuần hoàn cơ thể tốt và đào thải các sản phẩm thải của cơ thể ra ngoài .
Đối với người cao tuổi bị tai biến mạch não hay các bệnh lý hạn chế vận động khác , người nhà thường xuyên xoay trở , vỗ lưng tránh ứ đọng dịch tiết hô hấp gia tăng nguy cơ nhiễm trùng .
Ngoài ra , để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh viêm phổi ở người cao tuổi , người mắc bệnh đái tháo đường , hen suyễn , bệnh tràn dịch màng phổi , bệnh HIV , ung thư và các loại bệnh mạn tính khác nên tiêm phòng vắc-xin như : pneumovax và prevnar , 2 loại này có tác dụng phòng chống streptococcus pneu-moniae rất tốt , vắc-xin cúm có tác dụng phòng ngừa bệnh viêm phổi và các chứng viêm nhiễm gây nên bởi virus cúm influenza . Vắc-xin này được tiêm hàng năm vì virus cúm liên tục thay đổi .
BS Cao Xuân Minh – C/N 2010/08 ( Sức Khoẻ & Đời Sống )
Mây Biển 